સાવજનું દાન

મુળીની પાટ પર ચાંચોજીએ આપેલ સાવજ નું દાન

મૂળીની પાટ ઉપર સાતમી પેઢીએ ચાંચોજી થઈ ગયા. એક વખત હળવદના રાજરાણા કેસરજી, ધ્રોળના રાજા અને મૂળીના સાંચોજી એકસાથે દ્વારકાધીશ કાળીયા ઠાકરને પોતાનું શીશ ઝુકાવી ત્રણેય દરબાર પ્રતિજ્ઞા લીધી હતી કે, અમારા આંગણે આવનાર ખાલી હાથે પાછો ફરશે નહીં, ત્રણેય દરબાર જાત્રા પૂર્ણ કરી પાછા ફર્યા, દ્વારકાધીશના આંગણે લીધેલી પ્રતિજ્ઞા હળવદ અનેધ્રોલ દરબાર નિભાવી શક્યા નહીં. પરંતુ મૂળી દરબાર ચાંચોજી લીધેલી પ્રતિજ્ઞા ઉપર કાયમ હતા.હળવદ અને ધ્રોલ દરબારને ચાંચોજીની ઈર્ષ્યા જાગી બંને દરબાર ચાંચોજીની પ્રતિજ્ઞા તોડવાની યુક્તિ વિચારવા લાગ્યા, હળવદ દરબારને પોતાના દસોંદી ચારણનો વિચાર આવ્યો કે દસોંદી ચારણ મૂળી દરબારની પ્રતિજ્ઞા તોડાવી શકે છે, હળવદ દરબારે દસોંદી ચારણને ઉશ્કેર્યા અને વચન આપ્યું કે, પરમારનું નીમ છોડાવ તો હું તને માગ્યું ઈનામ આપીશ.ચારણ કહે: ભા એતો “પરમારનો વંશ હું માથું માગીશ તો માથુંયે વધેરી દેશેબાપ,દરબાર કહે : “એવું કંઈક માગ કે પરમાર તને આપી શકે નહી, અને ના પાડવી પડે.” ચારણ હા ના, હા ના કરતા હળવદ દરબારની વાત માની પરમારની ટેક તોડાવા ચારણ મૂળી આવ્યો. ભરકચેરીમાં દેવીપુત્ર અને અગ્નિપુત્ર ભેટીને મળ્યા.ચાંચોજી કહે:

“કવિરાજ, આશા કરો.”“બાપ ! તમથી નહિ બને.”“શા માટે નહિ ? માંડવરાયજી જેવા મારે માથે ધણી છે. આ રાજપાટ ઉપર મારી નહિ એની ધજા ફરકે છે, કોઈ દિવસ આ રાજપાટના ગુમાન કર્યા નથી, મારો ધણી માંડવરો અને મારી લાજ તો એની લાજ,,” કવિરાજ બોલો માંડવરાયજી  લાજ રાખશે.”“અન્નદાતા, મારે તમારી રિદ્ધિ સિદ્ધિની એક પાઈયે નથી જોઈતી, અને તમારાલાખપશાવ પણ ન ખપે, પરમાર તમારા માથાનો પણ હું ભૂખ્યો નથી મારે તો,,,,”“તમ તારે.. જે માગવું હોય તે માગો કવિરાજ ”ચારણે ગોઠણભર થઈને દુહો કહ્યો કે :-

” અશ આપે કે અધપતિ, દે ગજ કે દાતાર,સાવઝ દે મું સાવભલ, રે પારકરા પરમાર !! “અર્થાત: કોઈ રાજા ઘોડાનાં દાન કરે, તો કોઈ હાથી આપે, પણ હે સહુથી ભલા રાજા, તું મને જીવતો સાવજ આપ.“સાવજ” આખી સભાનો અવાજ ફાટી ગયો.હા, હા, જીવતો સાવજ ” ચારણે લલકાર કર્યો :” જમીં દાન કે દે જબર, લીલવળું લીલાર,સાવઝ દે મુ સાવભલ, પારકરા પરમાર ! “અર્થાત: કોઈ જબરા રાજાએ જમીનનાં દાન આપે, કોઈ પોતાના માથાં ઉતારી આપે, પણ,, હે પરમાર, તારી પાસે હું સાવજ માગું છું.હાહાકાર કરીને આખી કચેરી તાડૂકી ઊઠી :-

“ગઢવા, આવું માગીને પરમારની આબરૂ પાડવામાં બડાઈ માને છે કે ?

”પણ, ચારણે તો બિરદાવળ ચાલુ જ રાખી :” ક્રોડપસાં દે કવ્યંદને, લાખપસાં લખવાર,સાવઝ દે મું સાવભલ, પારકરા પરમાર ! “અર્થાત: તું બીજા કવિઓને ભલે ક્રોડપસાવ અને લખપસાવ દાન દેજે, પણ મને તે,,, હે પારકર પરમાર, સાવજ જ ખપે.“ ગોઝારો ગઢવો ”સભામાં સ્વર ઊઠયો, ગઢવીએ ચેાથો દુહો ગાયો,

” દોઢા રંગ તુંને દઉં, સોઢા બુદ્ધિ સાર,મોઢે ઉજળે દે મને, પારકરા પરમાર ! “અર્થાત: હે સારી બુદ્ધિવાળા સોઢા પરમાર, હસતું મોં રાખીને મને સાવજ દેજે, એટલે હું રાજાઓની કચેરીમાં તારાં દોઢાં વખાણ કરતો કરતો જ કસુંબો લઈશ.ચાંચોજીના મુખની પરની એક પણ રેખા બદલી નહિ. મોં મલકાવીને એણે કહ્યું :-

“ કવિરાજ, આવતી કાલે પ્રભાતે તમને સાવજનાં દાન દેશું.”મધરાતે માંડવરાયજીના થાનકમાં જઈને ચાંચોજીએ અરજ ગુજારી : “એ સૂરજદેવ ! જીવતો સાવજ શી રીતે દઉં ? તારી ધજા લાજે નહિ એવું કરજે, દેવ !”દેવળના ઘુમ્મટમાંથી ધણધણાટી દેતો અવાજ આવ્યો : “હે ક્ષત્રિય ! એમાં મારી પાસે શું આવ્યો ? મારા ડુંગરમાં આટલા આટલા સાવજ ડણક દઈ રહ્યા છે; તું ક્ષત્રિય છે. તે એમાંથી એકાદને ઝાલી લે !

”બીજો દિવસ થયો. પ્રભાતે આખી કચેરીને લઈને ચાંચોજી ચોટીલાના ડુંગરમાં ગયા. ચારણને કહ્યું : “ ચાલો, કવિરાજ, સાવજ આપું.”પરમારના ચારણોએ બિરદાવળી ઉપાડી :પાંચાળી ચીર પૂરિયાં, વીઠલ, તેં વણપાર,શરમ રાખ્યા ચાંચાતણી, જગદીશણ ગજતાર !ત્યાં તો ત્રાડ દેતો એક સિંહ નીકળ્યો, દોટ કાઢીને ચાંચોજીએ એના કાન ઝાલ્યા. બકરી જેવો બનીને સિંહ ઊભો રહ્યો. પરમારે બૂમ પાડી :

“લ્યો કવિરાજ, આ સાવજનાં દાન.”ચારણ પાછે પગે ભાગવા લાગ્યો ત્યારે ચાંચોજીએ સાદ કર્યો : “ગઢવા ! નવ લાખ લોબડિયાળીઓ લાજે છે. અરે ! તું કેાઈકનો શીખવ્યો મારી લાજ લેવા આવ્યો, ને હવે ભાગ્યો ?”સાવઝ ભાળી સામહો, ભડક્યા, કેમહી ભાગ,પાંથું, પાછા પાગ, ભરવા ન ઘટે ભડ જને !સિંહને સામો ઊભેલો જોઈને ભડકીને કેમ ભાગો છો ? એા ચારણ ! મર્દને પાછાંપગલાં માંડવાં ન શોભે.દાન માગતી વખતે ગઢવી એ વાત ભૂલી ગયેલો કે દેવા કરતાં લેવું ભારે પડશે. અને એક વાર માગેલું દાન સ્વીકાર્યા વિના તો બીજો ઉપાય નહોતો, ચારણનો વંશ લાજે. શું કરવું ? ચારણે ચતુરાઈ કરીને આઘે ઊભાં ઊભાં કહ્યું કે :” ચાંચે સિંહ સમપ્પિયો કેસર ઝાલિયો કાન,રમતો મેલ્યે રાણા, પોગ્યો

પરમાર ધણી. “ઓ બાપ ચાંચા, તેં કેસરી સિંહનો કાન ઝાલીને મને સમર્પણ કર્યો, એ હું કબૂલી લઉં છું. મને દાન પહોંચી ગયું. હવે તું તારે એને રમતો મૂકી દે, હે રાણા !સાવજ માથે હાથ ફેરવી મૂળી રાજ